Początek Polskiego Czerwonego Krzyża
Idee czerwonokrzyskie splatały się z dążeniami społeczeństwa polskiego do odzyskania
niepodległości. Mimo sprzeciwu władz w poszczególnych zaborach na terytorium Polski
powstawały i działały pod różnymi nazwami organizacje humanitarne.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, z inicjatywy Stowarzyszenia Samarytanin Polski
zwołano 18 stycznia 1919 naradę wszystkich istniejących na ziemiach polskich organizacji
kierujących się w działaniu czerwonokrzyskimi ideałami. Organizacje te podczas narady
odbywającej się pod patronatem Heleny Paderewskiej utworzyły Polskie Towarzystwo
Czerwonego Krzyża. Wyłoniły 30-osobowy Tymczasowy Komitet, zlecając jego
przedstawicielom, w konsultacji z innymi organizacjami, opracowanie projektu statutu i
prowadzenie prac organizacyjnych.
Po zatwierdzeniu przez rząd statutu Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża na zebraniu
konstytucyjnym 27 kwietnia 1919 wybrano Zarząd Główny. Prezesem został Paweł Sapieha,
a po jego rezygnacji Helena Paderewska. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża 24
lipca 1919 r. zarejestrował i uznał Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża za jedyną
organizację czerwonokrzyską działającą na całym terytorium państwa polskiego.
PCK w okresie międzywojennym
Działania Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża były dostosowane do aktualnych potrzeb
społeczeństwa. Udzielano pomocy poszkodowanym w wyniku wojny, organizowano i
prowadzono zakłady lecznictwa. Poszukiwano również zaginionych, realizowano zadania
sanitarne, szkolono pielęgniarki, ratowników, doszkalano nauczycieli i od 1921 roku
tworzono młodzieżowe koła PCK.
W 1927 roku Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża zmieniło nazwę na Polski Czerwony
Krzyż, a prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie z mocą ustawy nadające PCK
uprawnienia stowarzyszenia wyższej użyteczności i przyjął patronat nad PCK. Ustalono, że w
razie wojny PCK będzie podporządkowany ministrowi spraw wojskowych.
PCK rozszerzał swoją działalność programową i organizacyjną, w tym zwłaszcza szkolenia
sanitarne, zakładanie drużyn ratowniczych, gromadzenie sprzętu itp. W 1935 roku powołano w Łodzi Centralną Stację Wypadkową z ośrodkiem przetaczania krwi, a w rok później przy
szpitalu PCK w Warszawie utworzono pierwszy Instytut Przetaczania i Konserwacji Krwi.
W 1939 roku PCK liczył ok. 850.000 członków, w tym ok. 50 % stanowiła młodzież.
Dysponował także dużą ilością przeszkolonych pielęgniarek i ratowników oraz zapasami
materiałów sanitarnych, sprzętem technicznym, prowadził 1300 placówek ochrony zdrowia i
opieki społecznej.
Czasy wojny i okupacji
Od początku II wojny światowej PCK oddał do dyspozycji wojska szpitale, punkty sanitarne,
sprzęt, personel lekarski i pielęgniarki oraz dziesiątki tysięcy ochotników. Uruchomił także
dodatkowo ok. 180 szpitali, wiele punktów sanitarnych, domów noclegowych. Przejawiał
szczególną aktywność w niesieniu pomocy rannym żołnierzom i cywilom oraz uciekinierom.
4.09.1939 przekształcono sekcję informacyjną ZG PCK w Biuro Informacyjne i zgodnie z
konwencją genewską skoordynowano jego działalność z Międzynarodowym Komitetem
Czerwonego Krzyża, co dało podstawę do gromadzenia materiałów o ludziach i stratach
wojennych.
W październiku 1939 MKCK apelem wezwał wszystkie stowarzyszenia Czerwonego Krzyża
i Czerwonego Półksiężyca w innych państwach do udzielania pomocy jeńcom wojennym i
cywilom w okupowanych krajach. W listopadzie za zgodą ministra spraw wojskowych i
aprobatą MKCK powołano na emigracji drugi Zarząd Główny PCK z siedzibą w Paryżu,
który następnie przeniesiono do Londynu. Zarząd ten tworzył delegatury PCK w wielu
wolnych krajach europejskich i pozaeuropejskich, które obejmowały działalnością wszystkie
ośrodki polonijne, niosące wielostronną pomoc potrzebującym.
W lipcu 1940 ukazało się rozporządzenie generalnego gubernatora Niemiec, rozwiązujące na
terenie Guberni wszystkie stowarzyszenia i organizacje w Polsce. Ze względu na konwencje
genewskie nie objęło ono PCK, chociaż dotkliwie ograniczyło jego działalność, między
innymi nakazując rozwiązanie struktur terenowych i ustalając pełnomocników i komisarzy do
nadzorowania pracy i korespondencji PCK. Wobec zdecydowanego sprzeciwu ZG PCK i
zapowiedzi odwołania się do MKCK i Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego
Półksiężyca, władze niemieckie odwołały wydane rozporządzenie, a PCK jako jedyna
organizacja w okupowanej Polsce funkcjonował z nazwą Polski Czerwony Krzyż, mimo
wielu szykan i utrudnień.
PCK nie miał natomiast możliwości nawiązywania kontaktów z Polakami, którzy znaleźli się
na terenie ZSRR, ponieważ rząd tego kraju nie był wówczas sygnatariuszem konwencji
genewskich. Stąd trudności zarówno działań jak i uzyskiwania informacji o aresztowaniach i
Polakach wywożonych na terytorium ZSRR, w tym do obozów w Kozielsku, Ostaszkowie,
Starobielsku i innych miejsc odosobnienia.
Rola PCK w skomplikowanej i dramatycznej sprawie katyńskiej została opisana we
wspomnieniach ówczesnego prezesa PCK Wacława Lacherta oraz poufnym raporcie
sekretarza generalnego Kazimierza Skarżyńskiego. PCK zdystansował się wówczas od
zabiegów okupanta i hałaśliwej jego propagandy. Delegował natomiast do Katynia komisję
techniczną w ramach Biura Informacji. Komisja PCK dokonywała ekshumacji i identyfikacji
pomordowanych, potwierdzając w dokumentach masowy mord oficerów polskich i innych
osób internowanych. W oparciu o te dokumenty PCK wydawał zaświadczenia rodzinom
pomordowanych.
PCK wbrew ograniczeniom ze strony okupanta odegrał ogromną rolę w powstaniu
warszawskim. Na szeroką skalę pomagał rannym żołnierzom oddziałów powstańczych.
Zarówno w prowadzonych szpitalach, punktach sanitarnych, jak też we wszystkich innych
sytuacjach spieszył z pomocą ludności cywilnej. Podejmował także próby kontaktów z
zesłanymi do obozów koncentracyjnych. Różnorodne działania wywoływały duże represje
okupanta wobec działaczy PCK. Wielu z nich skazano na śmierć, wysłano do obozów
koncentracyjnych. W drugim dniu powstania Niemcy celowo spalili siedzibę PCK wraz z
aktami i dokumentami zarówno katyńskimi jak i innymi stanowiącymi bezcenną wartość dla
ludzi i historii. Represje nie zastraszyły jednak działaczy i nie przerwały w całym okresie II
wojny światowej wykonywania czerwonokrzyskiej misji i konkretnych zadań.
PCK po II wojnie światowej
Wraz z wyzwoleniem terenów polskich przez armię radziecką i wojsko polskie, powstała sieć
placówek PCK, a ZG PCK ustalił z władzami państwa zasady działania stowarzyszenia i
współpracy. 16.05.45 MKCK uznał Zarząd Główny z siedzibą w Warszawie jako jedyną
władzę PCK na terenie Polski.
Za pośrednictwem PCK dziesiątki tysięcy rodzin odnajdywało swoich bliskich, otrzymywało
dokumenty, korzystało z rozdawanej odzieży, posiłków, paczek żywnościowych. PCK
prowadził szpitale, punkty sanitarne, leczył chorych, wykonywał dezynfekcje. Zorganizował
pogotowie ratunkowe, uruchomił wiele stacji krwiodawstwa.
Od 1948 roku zmieniła się sytuacja i życie w powojennym kraju. Państwo zaczęło
przejmować od PCK zakłady lecznicze i opiekuńcze.
W 1951 roku odbył się Krajowy Zjazd PCK, który uchwalił nowy statut, przyjął program
dostosowany do warunków pokoju i ówczesnych potrzeb i możliwości działania.
Po przejęciu przez państwo stacji i punktów krwiodawstwa PCK od 1958 roku prowadzi działalność w promowaniu honorowego krwiodawstwa.
Od 1962 roku, dzięki zaangażowaniu działaczy i pracowników PCK oraz wydatnej pomocy
finansowej i organizacyjnej państwa, tworzono punkty opieki nad chorymi w domu. Z dużym
rozmachem szkolono siostry pogotowia PCK, rozwijano szkolne i zakładowe koła PCK,
propagowano honorowe krwiodawstwo, organizowano szereg akcji promujących zdrowie i
realizowano różne zadania uzasadnione potrzebami społecznymi.
16 listopada 1964 roku Sejm uchwalił ustawę o PCK. Określono w niej podstawowe zasady
prawne funkcjonowania PCK oraz niektóre obowiązki organów państwa wobec
stowarzyszenia. Zlecono Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi prowadzenie Biura Informacji i
Poszukiwań jako realizatorowi obowiązku państwa wynikającego z konwencji genewskich.
Stan wojenny
Przez wszystkie lata PCK realizował wiele zadań zgodnych z potrzebami społecznymi i
możliwościami ówczesnej sytuacji. Wyjątkowym wydarzeniem w społeczeństwie i w PCK
był okres stanu wojennego w Polsce. Po jego ogłoszeniu PCK podjął niezwłocznie
działalność pomocową. Władze państwa w kilka dni po ogłoszeniu stanu wojennego zgodziły
się na wizyty przedstawicieli PCK w ośrodkach internowania i udzielania pomocy
internowanym i ich rodzinom. Było to np. ułatwienie korespondencji z rodzinami,
dostarczanie środków czystości , odzieży itp.
W styczniu 1982 roku w siedzibie ZG PCK rozpoczęła działalność delegatura MKCK i Ligi
Stowarzyszeń CK i CP. Działacze i pracownicy ZG PCK oraz przedstawiciele MKCK odbyli
79 wizyt w ośrodkach internowanych, a przedstawiciele zarządów okręgowych PCK 170
wizytacji ośrodków internowania na swoim terenie. Przyjęto ponad 4 tysiące różnych próśb i
postulatów internowanych, w tym ok. 600 wniosków o zwolnienie. Wiele z tych próśb
zrealizowano bądź skierowano do rozpatrzenia kompetentnym władzom.
W Genewie powołano w tym czasie grupę operacyjną zajmującą się z ramienia Ligi
Stowarzyszeń i MKCK pomocą dla Polski. Po apelu wystosowanym do stowarzyszeń w
innych krajach, do Polski napływały transporty z darami odzieży, lekarstw, żywności, sprzętu
medycznego, środków czystości, które docierały do ludności, szpitali, domów dziecka, szkół,
internatów itp. Wartość tych darów, z których większość przekazano za pośrednictwem PCK,
ocenia się na dziesiątki milionów dolarów, a korzystających z pomocy na ponad półtora
miliona osób.
Przedstawiciele MKCK i Ligi współorganizujący i nadzorujący tę działalność w specjalnym
raporcie bardzo wysoko ocenili pracę PCK w okresie stanu wojennego.
PCK w nowej sytuacji społeczno – ustrojowej
Wraz ze zmianami ekonomicznymi i społecznymi pojawiły się nowe problemy i
uwarunkowania dotyczące pracy PCK. Zmienił się system finansowania działalności
opiekuńczej w kraju. PCK zatrudniał ok. 24 tysięcy sióstr PCK do opieki nad chorymi w
domu. Prowadził szereg placówek i punktów opieki. Zmiana tego systemu została
wymuszona ustawą o opiece społecznej. Spowodowała ona duże trudności w funkcjonowaniu
całego stowarzyszenia. Siostry PCK utraciły pracę, a ich podopieczni troskliwą pomoc i
kwalifikowaną opiekę. Pojawiło się wiele nowych problemów wymagających innych
rozwiązań i dodatkowych działań
Rozszerzyła się znacznie sfera ubóstwa społecznego, w tym bezrobocie i bezdomność.
Wzrosła ilość niedożywionych dzieci w rodzinach, szkołach i placówkach oświatowych.
Stowarzyszenie jest zaangażowane w dożywianie dzieci i prowadzi program kompleksowej
opieki i pomocy dla dzieci z rodzin potrzebujących wsparcia pod hasłem „Godne
Dzieciństwo”. PCK w swoich działaniach odwołuje się do ofiarności społecznej, organizuje
akcje i kampanie, poszukuje sponsorów do wielu charytatywnych działań. Ważną i oryginalną
rolę w pozyskiwaniu środków finansowych i rzeczowych na pomoc potrzebującym spełnia
(utworzona w nawiązaniu do przedwojennej tradycji) działająca od 1995 roku Rada Pań PCK.
Ogniwa PCK na różnych szczeblach organizacyjnych poświęcają dużo czasu i energii w
zdobywaniu środków finansowych na realizację zadań.
.
Aktualnie
Szeroką działalność prowadzi PCK nadal w dziedzinie promocji honorowego krwiodawstwa.
Działania te są wkładem PCK w realizację ustawy o publicznej służbie krwi uchwalonej w
1997 roku.
PCK szkoli młodzież i dorosłych w udzielaniu pierwszej pomocy. W stowarzyszeniu działają
też grupy ratownictwa, które m. in. wspierają państwowe służby ratownicze podczas klęsk
żywiołowych i katastrof. Utrzymywane są magazyny interwencyjne, z których jednorazowo
można udzielić pomocy dla ok. 17.000 osób. W latach 1997 i 1998 PCK przekazał
powodzianom dary rzeczowe i środki finansowe uzyskane od społeczeństwa polskiego i
stowarzyszeń zagranicznych o wartości ponad 16 milionów zł. Podczas kolejnej dużej
powodzi w 2010 roku PCK zebraliśmy ponad 6 560 000 zł środków pieniężnych oraz darów
w naturze o wartości prawie 3 200 000 zł.
Na mocy ustawy o PCK i konwencji genewskich ZG PCK z pomocą państwa prowadzi Biuro
Informacji i Poszukiwań Zajmuje się ono ustaleniami losów ludzi poszkodowanych podczas
wojen i konfliktów zbrojnych, uczestnictwem w ekshumacjach, wydawaniem im lub ich
rodzinom stosownych dokumentów. W ZG PCK od kilkunastu lat przy poparciu i pomocy
MKCK działa Ośrodek Upowszechniania Międzynarodowego Prawa Humanitarnego. Skupia
on na zasadach społecznych grono pracowników, ekspertów w dziedzinie prawa
międzynarodowego. Ośrodek współpracuje z MKCK i odpowiednimi resortami, realizując
programy upowszechniania międzynarodowego prawa humanitarnego wśród ludności
cywilnej, zwłaszcza młodzieży. Wspólnie z MKCK organizuje co roku seminarium zwane
„Warszawską Szkołą Letnią MPH” przeznaczone dla młodych prawników i przedstawicieli
stowarzyszeń krajowych z krajów Europy i Ameryki Płn.
PCK uczestniczy także w akcjach humanitarnych Międzynarodowego Ruchu Czerwonego
Krzyża. Wysyła transporty z darami dla ludności w krajach dotkniętych konfliktami
zbrojnymi bądź klęskami żywiołowymi i katastrofami.
Podstawą prawną działania PCK nadal jest ustawa o Polskim Czerwonym Krzyżu z 16
listopada 1964 roku oraz znowelizowany statut zatwierdzony rozporządzeniem Rady
Ministrów z dn. 12.10.2011 r. Zgodnie z nowym statutem najwyższym organem
uchwałodawczym stowarzyszenia jest Krajowy Zjazd PCK, a wykonawczym Zarząd Główny
PCK i jego Prezydium. Organem kontrolnym jest Główna Komisja Rewizyjna. Ponadto działa
Kapituła Odznaki Honorowej PCK i Sąd Organizacyjny PCK.
Szczegółowe informacje na temat władz i aktualnej struktury Polskiego Czerwonego Krzyża są dostępne TU.